Uroczystość Wszystkich Świętych - 1 listopada, piątek

 
1 LISTOPADA, uroczystość - Kościół celebruje triumf tych wiernych, którzy weszli już do nieba. Kościół oddaje cześć wszystkim, którzy już weszli do chwały niebieskiej, a wszystkim pielgrzymującym na ziemi wskazuje drogę, która ich starszych braci zaprowadziła do świętości. Przypomina nam również prawdę o naszej wspólnocie ze świętymi, którzy otaczają nas opieką. Jest dniem szczególnie poświęconym zgłębianiu tajemnicy obcowania świętych.
Porządek odprawiania Mszy św. w kościele jest niedzielny. W tym dniu jest obowiązek uczestnictwa we Mszy św. 
Od południa dnia Wszystkich Świętych i przez cały Dzień Zaduszny w kościołach i kaplicach publicznych można uzyskać odpust zupełny, ale tylko jeden raz w ciągu dnia, wypełniając wszystkie następujące warunki: 
pobożne nawiedzenie kościoła lub kaplicy, odmówienie "Ojcze Nasz", "Wierzę w Boga", dowolnej modlitwy w intencjach Ojca Świętego, przystąpienie do spowiedzi i przyjęcie Komunii Świętej, zachowanie wolności od przywiązania do jakiegokolwiek grzechu. 
Można uzyskać tylko jeden odpust w ciągu dnia.
 
Aby otrzymać go w kolejnych dniach wystarczy w bliskim czasie, przed lub po, raz przystąpić do spowiedzi. Od dziś przez 8 dni można bardzo pomóc konkretnym osobom, które w czyśćcu oczekują wejścia do nieba. W dniach od 1 - 8 listopada można uzyskać odpust zupełny, który można ofiarować, aby Bóg darował wszystkie kary czyśćcowe zmarłej osobie, której grzechy zostały przebaczone. Można odpust zupełny uzyskać odwiedzając pobożnie cmentarz, modląc się chociażby tylko w myśli za zmarłych, spełniając przy tym pozostałe warunki odpustu.
W początkach chrześcijaństwa w Kościele nie wspominano żadnych świętych w obawie przed bałwochwalstwem, by nie czcić żadnego stworzenia. Wspomina się się jedynie wydarzenia z historii zbawienia dotyczące życia proroków i postaci biblijnych. Najwcześniej zaczęto oddawać cześć Matce Bożej ze względu na Boże rodzicielstwo. Układano modlitwy, pieśni i wznoszono kościoły ku jej czci. Pojawia się też kult Michała Archanioła.
Gdy w I wieku nastąpiły krwawe prześladowania chrześcijan, kultem otoczono męczenników, nawiedzając ich groby w rocznicę męczeńskiej śmierci. Uroczystość Wszystkich Świętych ma swoje początki w czci oddawanej pod koniec II wieku pierwszym męczennikom dla wiary w Chrystusa, których nie wspominano w martyrologiach miejscowych, ani w kanonie Mszy św. 

Drogę do publicznego wspominania męczenników otwiera rok 313, kiedy to Edykt Mediolański (ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 r.) kończył okres prześladowań chrześcijan i przyznawał wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Główną przyczyną dążenia do ustalenia powszechnie kultywowanego wspomnienia było pragnienie uczczenia wielkiej liczby męczenników, szczególnie z ostatniego i najbardziej okrutnego okresu prześladowań za cesarza Dioklecjana (284-305). Ponieważ męczenników było aż tylu, że nie wystarczyłoby dni w roku, aby każdego męczennika uhonorować w osobnym dniu, naturalnym rozwiązaniem wydawało się uczczenie ich wszystkich razem w jednym dniu. W IV wieku na wschodzie obchodzono już jednego dnia wspomnienie wszystkich męczenników. Według świadectwa syryjskiego diakona Efrema (306-373) w Edessie (gdzie mówiło się po syryjsku) świętowano uroczystość wszystkich świętych męczenników 13 maja. W kalendarzu wschodnim z Nikomedii (miasto hellenistyczne w Azji Mniejszej) z ostatniej ćwierci IV wieku znajdujemy wzmiankę o święcie „Wszystkich Świętych Wyznawców”, które obchodzono w Syrii w piątek oktawy Wielkanocy. Św. Jan Chryzostom (ok. 350-407) wspomina, że w Kościele wschodnim w Antiochii - w metropolii Syryjskiej (gdzie mówiło się po grecku) czczono wszystkich bezimiennych męczenników w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. Niedzielę tę nazywano niedzielą narodzin świętych dla nieba. W Kościele Zachodnim również zaczęto obchodzić to wspomnienie w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego. 

W Kościele Rzymskim od V w. kult prywatny męczenników przeradza się w kult powszechny i święto wszystkich męczenników pojawia się na przełomie V i VI wieku.

Wschodniorzymski cesarz Flawiusz Fokas u schyłku swojego życia ofiarował nowo wybranemu papieżowi Bonifacemu IV świątynię pogańską Panteon w Rzymie (zbudowaną w 125 r. ku czci wszystkich bogów). Papież Bonifacy kazał tam złożyć liczne relikwie świętych (28 wozów doczesnych szczątków chrześcijan, którzy byli pochowani w katakumbach)  i w dniu 13 maja 609 roku poświęcił Panteon na kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi od Męczenników (Santa Maria ad Martyres). Od tego czasu w rocznicę poświęcenia 13 maja oddawano co roku cześć wszystkim zmarłym męczennikom. Święto to obchodzono z licznym udziałem wiernych, a sam papież brał udział we mszy św. stacyjnej. Szybko zaczęto też otaczać czcią „wszystkich doskonałych Sprawiedliwych, którzy posnęli na całym kręgu ziemi”.

Na przełomie VII i VIII w. Kościół w Irlandii, zaczął obchodzić święto Wszystkich Świętych 20 kwietnia zapewne przejmując datę obchodów tego święta z Kościoła Wschodniego.

Jak zanotował św. Beda (zm. 735 r.) na początku VIII w. w Anglii pojawiło się święto Wszystkich Świętych obchodzone 1 listopada wraz z wigilią 31 października, prawdopodobnie dlatego, że pasowało swoim charakterem do celtyckiego święta dożynek Samhaim. Katolicy nawiedzali groby swoich bliskich, uczestniczyli w odprawianych na cmentarzach popołudniowych procesjach żałobnych ze stacjami oraz w sprawowanych tam Mszach Świętych. 

1 listopada 731 r. papież Grzegorz III poświęcił w Rzymie Bazylice św. Piotra kaplicę ku czci świętych i ich relikwii i zarządził w mieście coroczne obchody na dzień 1 listopada. Uczynił ten dzień świątecznym. Przeniesienie święta na inny termin miało prawdopodobnie na celu zapewnienie wystarczającej ilości żywności dla rzesz pielgrzymów przybywających do Rzymu na na to święto. Drugim możliwym powodem było, by to chrześcijańskie święto związane z wizją życia wiecznego i chwałą świętych zdominowało pogańskie praktyki rozpowszechniane przez Celtów na Wyspach Brytyjskich, od których wywodzą się współczesne zwyczaje znane jako Halloween. W czasie pełni księżyca najbliższej 1 listopada Celtowie świętowali Samhain, co znaczy „koniec lata”. Ten moment rozpoczynał w ich kalendarzu księżycowym nowy rok, który dzielił się na dwa okresy: ciemną porę zimową i słoneczną porę letnią. Święto Samhain obchodzono po zakończeniu żniw i spędzeniu z pastwisk bydła i owiec. Śmierć starego roku symbolizowało wygaszenie wszelkiego ognia. Wierzono, że podczas święta Samhain otwiera się połączenie między światem duchów i światem ludzi i na ziemię zstępują dobre i złe duchy. Składano wtedy hołd celtyckim świętym. Dusze zmarłych miały powracać do swych rodzinnych domów, więc krewni wystawiali jedzenie i picie by je nakarmić, złe udobruchać i odwrócić nieszczęście. Gdy obecnie dzieci w przebraniu duchów i czarownic chodzą po domach, domagając się poczęstunku pod groźbą spłatania złośliwego figla, to naśladują prastary rytuał Samhain. Ludzie wierzyli, że przez połączenie światów ludzie mogli przedostawać się również do świata duchów, więc to święto było również porą sprzyjającą przepowiadaniu przyszłości. Uprawiano wróżby za pomocą różnych przedmiotów, które dotyczyły najważniejszych życiowych spraw: małżeństwa, chorób i śmierci. Aby zakończyć święto Samhain i odegnać duchy z powrotem do ich świata, na nowy rok wzniecano święte ogniska. Od nich wszyscy znów rozpalali ogień w swych domach. Ogień miał odstraszać złe duchy i wzmacniać słabnące słońce. Wraz z rozpaleniem ognisk rozpoczynało się odegnanie czasu śmierci poprzez czas cieszenia się życiem: okres pijackich uczt i folgowania namiętnościom. Nawet to, co było zakazane, stawało się dozwolone. Dorośli mogli sobie pozwolić na przekroczenie granic dobrych obyczajów, oddając się uciechom nocy usprawiedliwiającej całkowity brak zakazów moralnych.

Ok. 800 r. Wspomnienie Wszystkich Świętych 1 listopada obchodzone było już także w Irlandii i Bawarii, jak również w Salzburgu w Austrii.

W 837 r. papież Grzegorz IV rozporządził, aby 1 listopada był dniem poświęconym pamięci nie tylko męczenników, ale wszystkich świętych Kościoła katolickiego i ustanowił to święto jako obowiązkowe. Ado z Wiednia (zm. 875) opisuje jak Grzegorz IV poprosił Ludwika Pobożnego, króla Franków i cesarza rzymskiego, aby cesarz rozszerzył to święto na wszystkie tereny pod jego władaniem.

Sakramentariusze z IX i X w. umieszczają święto Wszystkich Świętych w dniu 1 listopada, a w 935 r. papież Jan XI u schyłku swojego życia rozszerzył to święto obchodzone 1 listopada lokalnie na cały Kościół powszechny.

Jak zanotował Sykard z Cremony (zm. 1215) jeszcze papież Grzegorz VII (1073-85) ostatecznie ogłosił zniesienie obchodzenie święta w dniu 13 maja i polecił celebrować go 1 listopada.

W połowie XV w. powstało jedno z najstarszych zachowanych kazań spisanych w języku polskim - kazanie In Die Omnium Sanctorum (na Dzień Wszystkich Świętych). Kazanie umieszczone zostało w łacińskim kodeksie. Anonimowy tekst może być kopią oryginału z ok. 1430 r. Kazanie dotyczy Kazania na górze z Ewangelii św. Mateusza (Mt 5,1-12. Tekst został umieszczony po polsku przed kazaniem łacińskim). Kazanie to znajduje się obecnie w rękopisie Biblioteki Kapitulnej w Pradze.

Od XV w. święto zaczęto obchodzić przez całą oktawę wraz z wigilią święta. Reforma liturgiczna z 1955 r. usunęła wigilię i oktawę.

Obecnie, aby zastąpić odradzające się praktyki i zwyczaje Celtyckie w postaci rozpowszechniającego się święta Halloween, w Kościele proponuje się zastępowanie zwyczajów czynienia wróżb, przebierania się za duchy (a obecnie również w wyuzdane stroje), chodzenia po domach i straszenia (ang. trick or treat - cukierek albo psikus), zwyczajami Holy Wins (od ang. holy wins - święte zwycięża): przebierania się za świętych i organizowanie korowodów i zabaw.

W Uroczystość Wszystkich Świętych w Bazylice Św. Piotra w Rzymie przez cały dzień zapalone jest światło, a na wszystkich ołtarzach zapalone są świece. Na głównym ołtarzu wystawione są relikwiarze zachęcając wiernych do nawiedzenia w tym dniu Bazyliki.